سبزه میدان

خلاصه پروژه

سبزه میدان یکی از قدیمی ترین میدان های تهران، در مرکز تاریخی شهر، در خیابان 15 خرداد فعلی(جباخانه یا جب خانه و در حدفاصل خیابان ناصرخسرو و خیام قرار دارد. این میدان در جنوب ارگ سلطنتی(مجموعه کاخ گلستان) و در ابتدای بازار بزرگ تهران واقع شده است.

اعتمادالسلطنه در مورد وجه تسمیه سبزه میدان می نویسد:

مکشوف باد که این میدان را به آن جهت سبزه میدان گفته اند که در زمان سلطنت زندیه آنگاه قاجاریه برای تدارک ترجات و سبزی آلات، اهالی دارالخلافه در فصل بهار این محوطه را که با حوالی و حواشی به منزله دشتی بود عریض، انواع سبزیها می کاشتند…

همچنین دکتر محمد کریمان در کتاب تهران در گذشته و حال می نویسد:

به روزگار زندیه، در پهنه سبزه میدان و آن حوالی سبزی های خوردنی کشت می شد و این نام از آنجاست.

سبزه میدان با بار اجتماعی فراوانی که دارد، فضایی است که جدا از ساختمان های اطرافش، وجود دارد. در وهله اول، فضای میدان است که مطرح می شود بعد کالبد آن. این فضای به یادماندنی باید حفظ شود، زیرا تهران به رغم قدمت آن، از نشانه های تاریخی زیادی برخوردار نیست و با از دست دادن این نقطه مهم تاریخی جایگاه مهمی را از دست می دهد، که نتیجه اش بی هویتی فرهنگی خواهد بود.

ساخت ساز جدید

به محض اینکه بدون اعتنا به بازار کهن و تاریخی تهران، بنایی در میانه میدان ساخته شود این فضا منهدم می شود و مدخل بازار بزرگ تهران و مرکز تاریخی، سنتی، سیاسی و فرهنگی شهر به مرگ تدریجی دچار می شود.

• بازسازی محوطه و بدنه های سبزه میدان

حفظ دستاوردهای گذشتگان گرچه هزینه هایی به دنبال دارد، اما در بلند مدت این اقدامات فرهنگی سودهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی را به دنبال خواهد داشت. در راستای چنین تفکری است که تشکلات جهانی برای حفظ آثار گذشتگان پدید آمد و بافت های کهن شهرها به نام ثروت های ملی اعلام شد.

طراحی معماری

برخلاف آنچه از طراحی معماری تصور می شود که برای ایجاد فضا، باید چیزی ساخته شود، در خصوص احیا و ساماندهی سبزه میدان با توجه به این امر که فضا وجود داشته و با ساخت و ساز بی رویه رو به زوال و نابودی رفته، برای نجات این فضا لازم به حذف و از بین بردن یک سری المان های الحاقی و تغییر شکل آنها برای جوابگویی به نیازهای معاصر می باشد.

منطق های طراحی

با توجه به محوطه سازی اولیه و اصلی سبزه میدان، در اسناد تاریخی در خصوص روند شکل گیری طراحی به موارد زیر می توان اشاره کرد:

تخلیه محوطه از ازدحام وسایل نقلیه

با رشد روزافزون جمعیت و مالکیت اتومبیل، تقاضای روزانه ترافیکی در حال افزایش است. این در حالی است که عرضه ترافیک شهری با افزایش

تقاضا هم سویی نداشته و این تعارض و عدم تعادل در عرضه و تقاضای ترافیکی آسیب های جدی در شبکه معابر شهر تهران وارد ساخته که محوطه سبزه میدان از این قاعده مستثنی نمی باشد. لذا در جهت ارزش گذاری به میراث فرهنگی و تاریخی و ایجاد فضای مناسب برای حرکت و تردد شهروندان و امکان حرکت روان پیاده پیشنهاد می شود که از طریق به زیر بردن ترافیک اصلی و پرهیز از احداث روگذر (حتی الامکان) و یا منحرف کردن مسیر بتوان به فضای مناسبتری دست یافت.

حذف المان های الحاقی که چهره تاریخی سبزه میدان را مخدوش کرده اند

لزوما برای ایجاد فضا همیشه نباید چیزی ساخت و چه بسا ساخت و سازهای بی رویه روح فضا را از بین می برند ومنجر به نابودی آن می شوند و در نتیجه با حذف این المان ها می توان امکان حیاتی دوباره به فضای از دست رفته را به وجود آورد. در این خصوص می توان به موارد زیر اشاره کرد:

حذف سیستم خنک کننده بازار بزرگ طلا فروش ها

وجود این سیستم در جنوب غربی سبزه میدان علاوه بر ایجاد آلودگی بصری حجم فضای اصلی سبزه میدان را از بین برده و اضافه بودن چنین ساختاری در چنین فضایی کاملا محسوس می باشد.

حذف ساختار ورودی بازار زیرگذر

در خصوص ورودی به بازار بزرگ طلا و جواهر جهت حفظ امنیت بازار ایجاد حفاظ افقی کرکره گردان هوشمند با استاندارد بین المللی پیشنهاد می شود که هم قابلیت کنترل تردد را به وجود می آورد هم به حریم فضایی سبزه میدان لطمه ای وارد نمی سازد.

حذف کولر و کانال های کولر واحدهای تجاری

تعبیه کولر و نمایان بودن کانال های آن، دید و منظر عمومی را تحت تاثیر قرار داده است و حذف آنها در جهت بهبود وضعیت فضایی امری ضروری می باشد.

حذف اتاقک آجری ایستگاه آلودگی هوا

این ایستگاه آلودگی ها که از جمله ساخت و سازهای جدید می باشد نیز یکی دیگر از عوامل اغتشاش و بی نظمی محوطه باز سبزه میدان است. با توجه به واقعیت های موجود از جمله از بین رفتن پیوستگی اطلاعات و وقت گیر و هزینه بر بودن جابجایی ایستگاه و حساسیت دستگاه های آن، استقرار این دستگاه در منطقه بازار به عنوان شاخص مناسب از کیفیت هوا در این منطقه تجاری، اما با بررسی مطالب ارائه شده در خصوص اهمیت و ارزش فضای سبزه میدان به عنوان یک هویت ملی-فرهنگی بجاست که برای احیا این فضا به اولویت های واقعی توجه شود.

حذف پیشروی و ساخت و ساز مغازه ها

این سااخت و ساز جدید و پیشروی نامناسب در محدوده ورودی اصلی بازار، آسیب جدی به هویت ورودی وارد کرده است. این واحدهای تجاری نه تنها فاقد ارزش و هویت معماری می باشند بلکه تمامی زیبایی ورودی با شکوه بازار را تحت‌الشعاع خود قرار داده اند و در حذف آن در جهت احیاء و ساماندهی سبزه میدان شکی نیست.

حذف کیوسک روزنامه فروشی

در حال حاضر کیوسک روزنامه فروشی موجود در سبزه میدان در جای مناسبی نمی باشد و در طراحی مکان و فرم مناسب تری را برای این عملکرد می توان در نظر گرفت.

حذف المان های دکوراتیو نامناسب

از جمله این المان ها می توان به وجود گلدان های حاشیه ای اشاره کرد که از هیچ جهت مناسب و در شأن چنین فضای تاریخی نمی باشند. همچنین عدم طراحی سنجیده برای حوض های میدان و استفاده از مجسمه های نامناسب و تزئینات نابجا، تنها باعث از بین رفتن فضای باارزش سبزه میدان شده است.

ترمیم بدنه میدان

بعد از حذف کلیه آثار اضافی بدنه سبزه میدان نیاز به یک ترمیم کلی دارد. از جمله به هم ریختگی پوسته نما و نابسامانی وضعیت تابلوهای مغازه ها و لوله هایی که از روی نما عبور کرده اند باید رسیدگی شوند.

تغییر شکل

در بعضی موارد که امکان حذف به ضرورت عملکرد وجود ندارد می توان با تغییر شکل و فرم به نتیجه مطلوب دست یافت. از جمله موارد میله های آهنی اطراف میدان است که به منظور جلوگیری از ورود موتورسیکلت به میدان کار گذاشته شده اند. در روند طراحی با توجه به عملکرد این ساختار حفاظتی پیشنهاد شده است که اولا در راستای ارزش فضایی سبزه میدان باشد ثانیا عملکرد خود را به بهترین وجه ممکن ایفا کند.

طراحی مبلمان شهری

در روند طراحی بعد از حذف اضافات و ترمیم خرابی ها به طراحی مبلمان شهری می رسیم که در اینجا حتی در کوچکترین جزئیات سعی شده است با درک جایگاه تاریخی فضای سبزه میدان و نیز با توجه به مفاهیم معماری و شهرسازی از المان هایی استفاده شود که هویت ملی-فرهنگی این فضا را حیاتی دوباره ببخشد. از جمله استفاده از نیمکت های چوبی، سنگفرش منطبق بر روحیه کف سازی های تهران قدیم و استفاده از قرینه سازی فضای سبز در محوطه.