فرهنگسرای نیاوران

خلاصه پروژه

فرهنگسرای نیاوران بنایی است در شمال شرقی شهر تهران. این بنا در شمال شرقی کلان‌شهر تهران و از نظر اقلیم در موقعیت معتدل کوهستانی می‌باشد در این اقلیم به علت وجود بادهای شمال مطلوب، معماری فرهنگسرا به صورت شرق و غرب طراحی شده‌است.

قرارگیری بستر شکل‌گیری فرهنگسرا در باغی در همسایگی پارک نیاوران، مجموعه کاخ‌های سلطنتی صاحبقرانیه، عمارت احمدشاهی، و کاخ نیاوران که در زمینه‌ای تاریخی و سرسبز شکل گرفته، این فرهنگسرا را از اهمیت زیادی برخوردار کرده است. بافت پیرامونی بنا علاوه بر مجموعه تاریخی، در سمت غرب یک بافت متراکم سنتی با کوچه پس کوچه‌های ارگانیک شکل گرفته بر اساس شیب زمین بوده است. بتدریج با تغییر ساختار اجتماعی و افزایش ارزش زمین در این محدوده از شهر، برج‌های بلند آپارتمانی در نزدیکی فرهنگسرا ساخته شده است. در سال‌های اخیر همچنین مجموعه تجاری اطلس مال نیز در جنوب پارک نیاوران ساخته شده است.

این مجموعه ساختمانی پست مدرنیستی است که با بهره گیری از عناصر معماری کهن ایرانی به صورت مینی مالیستی خودنمایی می کند. فرم بنا مشابه موزه هنرهای معاصر تهران و موزه خوان میرو در بارسلونا با سطوح بتنی نمایان و دریافت غیرمستقیم نور از طریق بادگیرهای منحنی از زیبایی‌های معماری دهه هفتاد میلادی است.

معماری منحصر به فرد این مجموعه الهام گرفته از معماری سنتی ایران است که مفهومی فلسفی با خود به همراه دارد و با استفاده از طاق‌های مرسوم روستایی و نورگیرهایی برگرفته از بادگیرهای کویری طراحی شده است. فرهنگسرای نیاوران در سال ۱۳۵۶ ، با مساحت ۲۵۰۰۰ مترمربع ساخته و افتتاح شد. کامران دیبا معمار و طراح فضای فرهنگسرا بوده که هم‌زمان موزه هنرهای معاصر و پارک شفق را نیز طراحی و اجرا کرده است‌.
در حقیقت ساختمان فرهنگسرا از کنار هم نشستن احجام کامل و منفرد به وجود آمده است، این احجام در یکدیگر حل نشده اند تا کل واحدی را بسازند، بلکه در کنار هم نشسته اند.

بنای فرهنگسرای نیاوران توسط کامران دیبا و همکارانش در مهندسین مشاور داض طراحی و اجرا شده‌است. پیمانکار بنا شرکت رس بوده که ساختمان‌های ارزشمندی چون موزه هنرهای معاصر، برج آزادی، تکمیل موزه فرش را اجرا کرده است. ساخت این بنا در دوره پهلوی دوم، در تاریخ ۱۳۵۵ شروع و در سال ۱۳۵۶ به اتمام رسید. کل فضای مجموعه نیاوران ۱۱۰ هزار متر مربع است و زیر بنای ساختمان فرهنگسرای نیاوران ۱۰ هزار متر مربع می‌باشد.

فرهنگ سرای نیاوران بنایی است که در مجموعه نیاوران در شمال شرقی شهر تهران واقع است. این بنا از نظر طراحی معماری معاصر ایران دارای اهمیت می‌باشد. بنای مجموعه در سال ۱۳۵۵ احداث شد و زمان افتتاح آن سال ۱۳۵۶ بود. با توجه به وسعت 25 هکتاری کل باغ، بخش شمالی آن به عنوان دفتر فرح دیبا و بخش جنوبی به عنوان فرهنگسرا و مجموعه فرهنگی طراحی شده بود.

کل مجموعه پس از انقلاب ایران (1357) به تصرف انقلابیون درآمد و این فرهنگ سرا به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی واگذار شد و تا سال 1364 علاوه بر کوشش‌های هنری، فعالیت‌هایش عبارت بودند از: انتشار کتاب، تفسیر و ترجمه قرآن و از سال 1367 پذیرش هنرجویان « مرکز آموزش هنر » از طریق آزمون سراسری وزارت فرهنگ و آموزش عالی آغاز شد که طی سه دوره 180 نفر با دریافت گواهینامه در مقطع کاردانی و در رشته‌های نامبرده از مرکز آموزش هنر (فرهنگسرای نیاوران) فارغ التحصیل شدند . از سال 1370 فعالیت‌های فرهنگسرا چنین بوده است : برگزاری سمینار، کنفرانس، نمایشگاه و … این فرهنگسرا در خیابان شهید باهنر ( نیاوران ) روبروی پارک نیاوران قرار دارد .

دانشجویان در رشته‌های طراحی و گرافیک، مجسمه‌سازی، نقاشی، بازیگری و نمایش نامه نویسی و مینیاتور در این دانشکده تحصیل می‌نمودند. از اساتید دوره‌های اول می‌توان محمود دولت‌آبادی و قطب الدین صادقی (در رشته نمایش‌نامه نویسی)، محمود فرشچیان (دوره اول مینیاتور) رضا فاضلی (دوره دوم مینیاتور)، شریف‌آبادی (طراحی و گرافیک)، غلامحسین نامی و میلانی را در رشته (نقاشی) نام برد. این مکان از سال 1364 تا 1374 به عنوان دانشکده هنر و زیر نظر وزارت ارشاد فعالیت نموده و در سال 1374 با عنوان رسمی فرهنگسرا شروع به کار کرد.

با تبدیل مجموعه به فرهنگسرا از سال 1374، برنامه‌های متعدد فرهنگی، کنسرت، نمایش فیلم و تاتر و نمایشگاه‌های مختلف هنری در این بنا اتفاق افتاده که در تاریخ فرهنگ و هنر ایران بسیار ارزشمند بوده است.

-گزارش مرمت‌ها و اقدامات تعمیراتی و الحاقات در دوره‌های مختلف

با توجه به کیفیت مناسب ساخت و نوع کاربری مجموعه، در طول 43 سال اخیر،  مرمت و تعیمرات اساسی در آن اتفاق نیفتاده و در سالیان گذشته بنا به نیازها،  تغییراتی در داخل بنا و فضاهای پشتیبان اتفاق افتاده است. همچنین در بخش غربی و مجاورت کافی شاپ،  فضاهایی الحاقی اضافه شده که در صورت آسیب به هویت بنا بایستی حذف شود.

همچنین در بخش نیمه خالی زیرین کتابخانه،  در دوره‌ای سالن گوشه ساخته شده است که در مورد آن بررسی شده است. با توجه به تاثیر منفی این الحاق در زمینه طراحی اقلیمی و نیز ایمنی مجموعه،  در این خصوص بایستی تصمیم صحیح اتخاذ گردد.

در فضاهای فوقانی کافی شاپ،  وید پوشانده شده و کفسازی گالری در جهت توسعه کافی شاپ تغییر کرده که سبب تخریب‌هایی در این بخش شده است.

به‌طور کلی مداخلات انجام شده در دوران بهره برداری سبب تنزل کیفی آن شده و اقدامات مرمتی مثبتی در آن اتفاق نیفتاده است.

فرهنگسرای نیاوران بی‌تردید یکی از بناهای ارزشمند کشور و جزو میراث معماری مدرن معاصر ایران است که توجه به حفظ آن از مهم‌ترین وظایف نسل امروز است. مجموعه غنی فرهنگی این فرهنگسرا در دوران بهره‌برداری بدون داشتن یک برنامه مدون و طرح جامع، بتدریج دچار تغییرات موضعی برای تامین نیازهای مقطعی شده که موجب اغتشاش و آسیب به بخش‌هایی از بنا شده است که بایستی در مرحله مطالعات به طور دقیق‌تر بررسی شود. آنچه در بازدید‌های اولیه مشخص است نشست‌های کلی در حیاط مرکزی به دلیل تغییر کفسازی و مداخلات در محوطه ایجاد شده است. در این زمینه در بخش پای مجسمه، ناهماهنگی در تراز کفسازی مشهود است.

 تغییرات و مداخلات در پروژه در طول 40 ساله بهره‌برداری بایستی در مطالعات مدنظر قرار گیرد تا دلیل آسیب‌ها و راهکار مرمتی لازم برای جلوگیری و درمان بنا صورت پذیرد. ضمن اینکه در بازدیدهای اولیه، برخی آسیب‌ها مانند نفوذ آب از بالا و تغییرات موردی متعدد بتدریج سبب آسیب‌های جبران ناپذیر خواهد شد که بایستی در طرح مرمت ضمن رفع ایراد، آسیب‌های ایجاد شده اصلاح گردد.

• ارزیابی ارزش‌ها و پتانسیل سنجی

فرهنگسرای نیاوران و دفتر مخصوص در باغی قدیمی ساخته شده است که مساحت کل آن حدود 41000 مترمربع است. دوبنای بتنی با هویت یکسان و طراح معماری مشترک در مجموعه‌ای سبز طراحی شده است. کل سطح اشغال بنا در پارک حدود 10 درصد بوده و سایر بخش‌های باغ به فضای سبز و مسیر پیاده اختصاص یافته است.

بنای ساختمان دفتر مخصوص یک پتانسیل ارزشمند برای توسعه فرهنگی در مجموعه است که به دلیل کاربری فعلی از مجموعه فرهنگی کل جدا شده و نیمی از فضای سبز را نیز غیر قابل دسترسی کرده است. طی صحبت‌های انجام شده با طراح پروژه، پیشنهاد شد که در رایزنی با مقامات دولتی و اخذ تایید سازمان میراث فرهنگی، ساختمان شمالی به عنوان بخشی از موزه هنرهای معاصر ایران برای نمایش آثار آن موزه اختصاص یابد تا با هماهنگی دو کاربری، کل مجموعه باغ دارای وحدت کاربری شده و در خدمت فرهنگ و هنر کشور قرار گیرد.

دیگر عنصر ارزشمند و دارای پتانسیل قابل توجه مجموعه، مسیر قنات زنده در داخل باغ است که به دلیل مشکلات در بخش جنوبی قنات زیرزمینی، در مظهر غربی مجموعه به بیرون باغ هدایت می‌شود.

اما اصلی‌ترین عنصر ارزشمند و دارای پتانسیل قابل توجه مجموعه، خود ساختمان فرهنگسراست که دارای معماری منحصر بفرد و کاربری فرهنگی‌ست که با بازگشت آن به اصل قابلیت جذب جوانان و هنرمندان را به خود دارد و به عنوان یکی از آثار معماری ارزشمند جهانی در دهه 70 میلادی محسوب می‌شود.

موقعیت مناسب فرهنگسرا و طراحی مناسب آن،  در صورت ترکیب کاربری با بنای شمالی و به دلیل همجواری با سایر بناهای ارزشمند شهر همچون مجموعه کاخ-موزه نیاوران و پارک نیاوران، می‌تواند یک مسیر فرهنگی باارزش در تهران ایجاد کند که با هماهنگی مدیران مجموعه سبب ارتقای فرهنگی شهر خواهد شد.